Vis-en-Artois op een van het front terugkeerende munitiecolonne,
waardoor een groote verwarring tusschen beide eenheden ont
stond. Tot overmaat van ramp verscheen boven het dorp een
vijandelijk vliegtuig, dat 6 bommen te midden van het menschen-
kluwen liet vallen. Hierop ontstond een paniek, doch plotseling
verscheen de aalmoezenier van de divisie, die tot de manschappen
een korte toespraak hield en hen zegende. De paniek was bezworen.
Wij zouden te onvolledig zijn, indien wij dit hoofdstukje niet
besloten met nog twee methoden te vermelden, welke in den
Wereldoorlog werden toegepast, om de moreele depressie van
de troepen en de daaruit voortvloeiende panieken te keeren.
De eerste door ons te noemen methode isde gewelddadige
handhaving van de gevechtsdiscipline. Ter toelichting citeeren wij
hier een gedeelte uit de voordrachtVerschijnselen van mo
reele depressie bij de oorlogvoerende legers en maatregelen ter
bestrijding van dit euvel", gehouden door den toenmaligen ka
pitein van den Generalen staf van het K. N. I. L. C. Koster voor de
Vereeniging ter beoefening van de Krijgswetenschap (1923/1924).
„Enkele woorden wil ik wijden aan gewelddadige handhaving
van de gevechtsdiscipline. Volgens gedurende den oorlog ver
schenen persberichten, zou in het Russische leger het systeem
zijn toegepast, door eigen artillerie- en mitrailleurvuur de troepen
te beletten de stellingen te verlaten. Het is mij onbekend of deze
berichten op waarheid berusten, doch het lijkt mij onwaarschijn
lijk, daar het Russische leger bij de talrijke gevallen, waarin het
door de Duitschers werd teruggedrongen, in onderlingen strijd
wel veel eerder zijn gevechtskracht zou verloren hebben, dan in
werkelijkheid het geval was.
Wel is mij een bevel bekend van den commandant van eeh
gemengde Brigade van het Rumeensche leger, waarin na eenige
bepalingen, wordt gezegd„Tot uitvoering van bovenstaande
aanwijzingen zullen aan het front geschut en mitrailleurs worden
opgesteld op punten, welke de eigen stelling beheerschen met
het bevel op iederen wijkenden troep te vuren".
Van een dergelijk optreden bij andere legers is mij niet geble
ken. Het middel moet ook, als ondeugdelijk, volkomen verworpen
worden. Het volk, noch het leger, zouden het m. i. verdragen.
Afgezien van alle gerechtvaardigde tegenwerpingen, die men
tegen een dergelijke handelwijze kan maken, moet m. i. ten sterkste
betwijfeld worden, of deze, uit een militair oogpunt beschouwd,
eenig effect kan opleveren. Een troep, welke op deze wijze in
het gevecht moet worden gedreven, zal spoedig zoo overstuur
zijn, dat hij met het werkelijk gevaar geen rekening houdt, maar
öf weerloos blijft liggen, öf toch terug vloeit.
Kurt Hesse vermeldt in zijn meergenoemd werk: „Der Feld-
herr Psychologos", hoe hij als luitenant vuurt op manschappen,
703