198
kregen octrooi voor twaalf jaren tot aanmaak van ijzeren geschut, het
materiaal door hen in te voeren, onder voorwaarde van levering binnen
het jaar (1).
Prins Maurits was de eerste, die een doelmatige houten tempeer-
buis bezigde, zoodoende den stoot gaf tot het algemeen invoeren van
spring-projectielen om zoowel uit mortieren als uit de hand te worden
geworpen. De prins mag met recht de vader van het worpvuur ge
noemd worden.
René de Cerclair, graaf van Hornesontving octrooi voor zeven jaren
voor „eene nyeuwe kunst van goet ende oprecht stael te maecken in
„groote quantiteyt van gegoten ijzer, daer men gotelingen van gewoon
„is te gieten mits dat de voorsz. kunste zij een nyeuwe inventie hier
„te voeren in deese landen noyt gebruyckt (2). De resolutiën vermelden
niets omtrent de uitkomsten.
Over het algemeen was het geschut zwaar van gewicht, omdat
men het dan duurzamer achtte. In 1618 kwam Pauwels Oleander met
eene uitvinding om het gewicht van zwaar geschut te verminderen;
waartoe proeven werden genomen met een halve kartouw (3). Bij het
beleg van Breda bezigde Filips van Mansfeld gewezen generaal dei-
garde van koning Gustaaf Adolf van Zweden, licht geschut waarmede
in het Spaansche leger met kleinere lading en minder kogelgewicht
betere uitkomsten werden verkregen dan met, de in gebruik zijnde ge-
schutsoorten (4).
Aan enkele uitvinders vergunden de Staten-Gcneraal proeven te ver-
toonen. Dit geschiedde o. a. in 1610 te 's-Gravenliage met „spring-cogels
„ende spiegels om verre te sien", een uitvinding van Johannes Hoevel-
mans (5); in 1612 met een kanon om „dicwils ende inder haest te
„schieten" doch het stuk bleek niet daartegen bestand te zijn en de
uitvinder Gerrit Verstegen kreeg 48 vergoeding (6). In 1614 werd
„het octroy int jaer 1601, bij haere Ho. Mo. geaccordeerd aen Bartho-
„lomeeus Goossens voor den tijt van acht jaeren, om alleene inde Ver-
„eenichde provinciën te moegen maecken, ofte doen maecken seecker
„springende instrumenten bij hem geinventeert om t'scheep ende te lande
„met alderhande groff geschutcleyn geschut ende oock met steen-
„strucken, musquetten ende anderssints te geschoten te worden, gepro-
„longeert voor vier jaeren opten selven voet ende conditie van de voor-
„gaende concessie van het principael octroy" (7). Nog verdient vermelding
(1) Res. S. G. 13 Juli löia.
(2) Res. S. G. 20 Mei, 1 Juni, 19 Augustus 1615.
(3) Res..S. G. 29 Juli 1613.
(4) Aitzema „Saken van Staet en Oorlogh, vijfde boeck".
(5) Res. S. G. 15 en 21 Januari 1610.
(6) Res. S. G. 22 en 26 Maart 1612.
(7) Res. S. G. 9 Augustus 1614. Goossens wordt in Res. S. G. 18 October genoemd een
landman in Vlaanderen.